جغرافياي طبيعي كميجان

بخش اول :
جغرافياي طبيعي

آشنايي با استان مركزي
استان مركزي در تقاطع چين خوردگي البرز و زاگرس واقع شده است و ناهمواريهاي استان از رشته كوههاي مركزي و پيشكوههاي داخلي زاگرس تشكيل شده است .
استان مركزي با مساحت 29530 كيلومتر مربع حدود 82/1 درصد كل مساحت كشور را در بر ميگيرد و مركز آن شهرستان اراك است .
بر اساس آخرين تقسيمات كشوري در سال 1375 استان داراي 8 شهرستان و 15 بخش 19 شهر 60 دهستان و 1394 آبادي و روستاي داراي سكنه و 46 آبادي فاقد سكنه و خالي
و شهرستانهاي آن عبارتند از آشتيان اراك تفرش خمين دليجان ساوه سربند و محلات است .
آب و هواي آن نيمه بياباني ، آب و هواي معتدل كوهستاني و آب و هواي سرد كوهستاني . بادها جريان فشار زياد آسياي مركزي ، جريان فشارهاي اقيانوس هند ، جريان اقيانوس اطلس و درياي مديترانه . از ارديبهشت تا شهريور مناسبترين زمان براي مسافرت به سراسر استان ميباشد .
از نظر تاريخ باستان ، استان در هزارة اول قبل از ميلاد جزو ايالات ماد بزرگ بود و در زمان سلوكيان ، اين منطقه مخصوصاً قسمت شمالي آن ( دهستان خورهه ) مورد توجه حكام يوناني بوده است در زمان خسرو پرويز استان مركزي در بخش مغرب تقسيمات كشوري آنزمان ( كوست خوربران) ، كه به معني محل غروب خورشيد بود ، قرار داشت .
در قرن اول پس از هجرت بنام كوهستان يا قهستان ( جبال ) نامگذاري شد .
در قرن دوم هجري همراه با همدان و ري و اصفهان بنام عراق عجم نامگذاري شد .
در قرن چهارم شهرهاي ايالت جبال عبارت بودند از :
همدان ، رودآور ، خورهه ، سهرود ، ابهر ، سمنان .... و گربايگان بود و در همين دوره مراكز و كانونهاي درجه اول شهري عبارت از : ساوه ، تفرش ، وره ، ساروق و گلپايگان و شهرهاي مبادلاتي درجه دوم شامل : خمين ، كميجان ، ميلاجرد ، خنداب و .... بودند .
شهر اراك كمتر از دو قرن پيش و در زمان حكومت فتحعلي شاه ايجاد شد .
اين شهر ابتدا قلعة سلطان آباد و سپس شهر نو و بعد شهر سلطان آباد نام گرفت و در سال 1316 با عبور خط آهن سراسري به اراك تغيير نام داد .
در زمان فتحعلي شاه ، ولايت عـــــراق شاهد نا امني ها و شورش هاي متعدد اهالي فراهان ( زلف آباد ) و گلپايگان و چهارلنگ بوده و قشون حكومتي به فرماندهي يوسف خان گرجي قلعة زلف آباد را با خاك يكسان كرد و سپس در جاي آن شهر جديدي بنام سلطان آباد ايجاد شد كه كانون مبادلات منطقه بوده و تا اوايل 1270 نقش نظامي داشت و محل سكونت سپهدار عراق بود .
مقارن شروع جنگ جهاني اول و فروپاشي قاجاريه ، قواي روسيه شهرهاي ساوه و سلطان آباد و مناطق اطراف آنها را اشغال كرد .
علاوه بر آتشكدة آذرگشسب در روستاي فردجان ( پردقان ) ، تل ماستر نيز در نزديكي آن از مناطق سيزده گانه قباد ساساني بوده است .
بر اساس آماربرداري سراسري 1375 جمعيت استان 1228812 نفربوده است كه 1/57 درصد آن شهرنشين و 9/42 درصد ساكن روستاها بوده اند ، و از جمعيت استان 616 هزار نفر مرد و 612 هزار نفر زن بوده اند و نسبت تعداد زن به مرد 100 به 101 بوده است .
از نظر گروههاي سني 3/38 درصد از جمعيت كمتر از 15 ساله و 1/56 درصد از جمعيت بين 15 تا 64 ساله و 6/5 درصد جمعيت نيز 65 سال و بيشتر ميباشند .
در حال حاضر 8/99 درصد مردم استان مسلمان و از ميان 1078290 نفر جمعيت شش ساله و بالاتر 3/79 درصد باسواد هستند .
كتاب مجموعة راهنماي جامع جهانگردي استان مركزي - حسن زنده دل -نشر ايرانگردان

تقسيمات كشوري وبخشداري
كميجان به لحاظ تاريخي جزو ولايت اعلم از ولايات پنجگانة همدان بوده است ، ولي در حال حاضراز نظر سياسي تابع استان مركزي و اراك است ، ولي به لحاظ فرهنگي و زبان به مناطق شرقي همدان گرايش دارد .
بخشداري كميجان در سال 1313 تصويب و در سال 1316 تأسيس شد ولي چون ساختمان مخصوصي نداشت مدتها بصورت استيجاري در خانة مردم به حالت نيمه فعال برقرار بود تا در سال 1342يك ساختمان بسيار خوب و مناسب حال آن روزگار ساخته شد و همين ساختمان هم مدتها بدون استفاده ماند و حتي رو به تخريب رفت تا اينكه بعد از انقلاب رونق بيشتري گرفت و با تمامي ظرفيت بكار مشغول شد .
موقعيت جغرافيايي
كميجان در 85 كيلومتري شرق همدان و 85 كيلومتري شمالغرب شهرستان اراك درمختصات جغرافيايي 20 و 49 طول شرقي و 40 و 34 عرض شمالي قرار داشته و از نظر تقسيمات كشوري تابع شهرستان اراك ميباشد .
بخش وفس به مركزيت كميجان با وسعت 2595 كيلومترمربع در شمالغربي شهرستان اراك و استان مركزي واقع و از طرف شمال به شهرستان ساوه و از غرب به شهرستان همدان و از مشرق به شهرستان تفرش و بخش مركزي اراك و از جنوب به بخش خنداب محدود است .
فاصلة روستاهاي چهرقان ، وفس ، سيجان و طرلان ، دورترين روستاهاي بخش تا مركز استان 120 كيلومتر است .
راه هاي دسترسي
كميجان از طريق جاده هاي آسفالته اي كه بصورت شعاعي از خود منشعب كرده به شهرهاي اراك ، ملاير ، همدان ، آشتيان و تــفرش دسترسي دارد و فاصلة آن با هردو مركز همدان ( اراك و همدان ) حدود 85 كيلومتراست.
كميجان اگرچه از نظر سياسي تابع استان مركزي و اراك است ، ولي به لحاظ فرهنگي و زبان به مناطق شرقي همدان گرايش داشته و فاصله آن از مركز هر دو شهرستان 85 كيلومتر است و در حال حاضر جاده ارتباطي به هر دو شهر آسفالته بوده و يك ساعته ميتوان به هر يك از دو شهر رسيد .

شرايط زيست محيطي
اين منطقه با برخورداري از تمدني كهن و آثار غني تاريخي و جاذبه هاي متعدد فرهنگي طبيعي و زيارتي ، هواي سالم و ملايم ، و از همه مهمتر مردمي خونگرم و غريب نواز و ميهمان دوست ، زمينة مناسبي براي جذب مسافران و ايرانگردان و ايجاد مراكز تفريحي و خدماتي را فراهم آورده و مسافران و بويژه كساني كه از اراك يا قم عازم همدان هستند ميتوانند ضمن استفاده از جادة آسفالته و كوتاه ميانبر اراك ـ كميجان ـ همدان ، فرهنگ غني و طبيعت زيباي كميجان را نيز ، از نزديك ببينند .
از اين نظر ضمن دارا بودن انواع مغازه هاي ارائه كنندة انواع خدمات فني و مكانيكي و تعميرات انواع اتوموبيل ، مغازه هاي فروشندة مواد خوراكي و اغذيه فروشي و رستوران ، باغات و سبزه زارهاي زيباي آن نيز در دوطرف كناره راه نوازشگر چشم بيننده است .

اوضاع طبيعي
اين مركز بخش در موقعيتي دشتي واقع شده و اطراف آنرا كاريزها و رودخانه هاي فصلي متعددي فرا گرفته است . همچنين كوه قلينجه داغي با 2684 متر ارتفاع در 11 كيلومتري شمال و شمال باختري اين مركز بخش واقع است .

اقليم
ايستگاه سينوپتيك شهر اراك از سال 1334 تأسيس شده و با نگارنده هم سن و سال مي باشد . ارتفاع ايستگاه مذكور 1759 و معدل ميزان بارندگي سالانة آن 376 ميليمتر و تعداد روزهاي يخبندان 82 روز در سال بوده است . حداكثر بارندگي 24 ساعته 63 ميليمتر و حداقل و حداكثر رطوبت نسبي اراك به ترتيب 34 و 56 درصد اندازه گيري شده است وضعيت درجه حرارت با معدل 1/21 و ميانگين حداقل 4/7 مطلق و حداكثر مطلق 44و حداقل مطلق 28- و متوسط درجه حرارت 3/14 درجه سانتيگراد بوده است .
بطوركلي منطقه كميجان داراي زمستانهاي سرد و نيمه خشك و تابستانهاي تقريباً گرم و خشك ميباشد ، طبق تقسيمات اقليمي ايران براساس طبقه بندي سيستم كوپن آب و هوا و اقليم از نوع مديترانه اي با باران بهاره در نواحي دشتي و كوهستاني سرد در ارتفاعات مي باشد . طبق طبقه بندي دومارتن جزء اقليم نيمه خشك است و از نظر آمبرژه نشاندهندة اقليم نيمه خشك سرد است . بارندگي ها عمدتاً ناشي از توده هواي مديترانه اي است كه از سمت غرب و همدان وارد مي شود . توزيع فصلي بارش حدود 25 درصد بهاره و 4 درصد تابستانه و 30 درصد پاييزه و 41 درصد زمستاني است .
آب و هوا
كميجان از نظر آب و هوايي بطور كلي متأثر از توده هاي هوايي مديترانه است كه از غرب وارد كشور ميشود و پس از آن جريانات واصله از سوي شمالغرب را كه از درياي سياه و مناطق شمالي اروپا سرچشمه مي گيرد نام برد .
آب و هواي كميجان نسبتاً سرد و خشك بوده و بيشترين درجة حرارت در تابستان به 30 درجه بالاي صفر و كمترين آن در زمستانها به 32 درجه زير صفر مي رسد و متوسط دماي آن برابر 5/10 درجه سانتيگراد است .
ميزان باران ساليانه كميجان بطور متوسط حدود 380 ميليمتر مي باشد .

ناهمواريها ( پستي و بلنديهاي منطقه )
استان مركزي در زاوية برخورد دو رشته كوه اصلي البرز و زاگرس واقع شده است و ناهمواريهاي اين استان را قسمتهايي از كوههاي مركزي و پيشكوههاي داخلي زاگرس تشكيل مي دهد .
اين استان منطقه اي كوهستاني و داراي ارتفاعات مهم محلي و منطقه اي است كه در نحوة شكل گيري مراكز انساني و اقتصادي نقش بسزايي داشته و همچنين از تأثيرات مثبت ارتفاعات در تعديل درجه حرارت و دگرگونيهاي جوي بي بهره نبوده است .
ارتفاعات بلند شمالي كميجان بنام كوه سفيد 2703 و كوه هرسائول ( حاج رضوان) 2692 و كوه قلينجه با 2684 متر ارتفاع برجستگي بيشتري دارند .
زمين شناسي ناحيهاي
از نظر زمينشناسي ناحيه اي ، منطقه بزچلو يا برچلو وكميجان در زون ايران مركزي ودرزيرزون اروميه – دختر واقع شده است .
ايران مركزي در واقع به شكل مثلثي است كه از شمال به كوه هاي البرز واز جنوب به زون سنندج – سيرجان ختم ميگردد. همچنين بلوك لوت محدوده شرقي اين مثلث را ترسيم مينمايد. لازم به ذكر است زير زون اروميه – دختر در كناره شمال باختري اين مثلث قرار دارد.
در دوران پالئوزوئيك، ايران مركزي به همراه ساير مناطق ايران حوضهاي پلات فرمي را تشكيل ميداده است.
تا اوايل دوران سوم درياي كم عمق تـتيس اين منطقه را در بر ميگرفت و عمليات رسوبگذاري از قديمي ترين رسوبات دورة كرتاسه ، آهكهاي قهوه اي و خاكستري رنگ را ميتوان يافت .
دردوران مزوزوئيك وسنوزوئيك، ايران مركزي از نظر تكتونيكي، منطقه پرتحركي بوده است ، چنانچه علاوه برچندين دگرشيبي، فعاليتهاي آتشفشاني وتودههاي نفوذي گرانيتي نيز درآن ديده ميشوند.
عمليات كوهزايي اوايل دوران سوم زمين شناسي همزمان با سيستم كوهزايي آلپين و در اثر فشارهاي جانبي پلاتفرم عربستان و در فاز كوهزايي آوسترين انجام گرديده است .
دردوره كواترنري علاوه برگسلهاي فعال، فعاليتهاي آتشفشاني نيز در اين زون شناخته شده است.
نهشتههاي كواترنري
رسوبات كواترنري كه جوانترين نهشتهها درمحدوده موردمطالعه را تشكيل ميدهند شامل پادگانههاي آبرفتي، آبرفتهاي دشت كميجان، نهشتههاي آبرفتهاي بستر آبراههها ورودخانههاي فصلي هستند. پادگانههاي آبرفتي درحاشيه رودخانه وآبراههها مشاهده ميشوند واز موادي مانند شن، قلوه سنگ وماسه به همراه درصدي سيلت تشكيل شده است.
آبرفتهاي دشت كميجان در واقع متعلق به مخروط افكنه وآبراهههايي است كه از ارتفاعات اطراف وارد دشت شده وموجب برجاي گذاشتن ضخامتي از مواد تخريبي گرد نشده وگرد شده ، در حد قلوه سنگ وشن وماسه وبه همراه مواد دانهريز مانند سيلت ورس شده است.
زمين ساخت
زون ايران مركزي از شمال به رشته كوههاي البرز واز خاور به بلوك لوت واز جنوب باختر به زون سنندج – سيرجان محدود ميشود. ايران مركزي دردوران اول به حالت يك پلانفرم (سكوي قارهاي) مشابه باساير نقاط ايران بوده است. امادردوران دوم وسوم از نظر زمين ساختي منطقه پرتحركي شده، به طوري كه چندين دگر شيبي درآن ديده ميشود همچنين فعاليت ماگمائي به صورت سنگهاي آذرين خروجي بازالتي دوران چهارم درآن ديده ميشود همچنين فعاليت ماگمائي به صورت سنگهاي آذرين خروجي بازالتي دوران چهارم درآن ديده ميشود (خسرو تهراني 1367) .
ناحيه كميجان ، بخشي از حوضه ترشير ايران مركزي است كه از سوي شمال خاور به رشته كوههاي البرز واز سوي جنوب باختر به رشته كوههاي همدان – اراك ختم ميشود.
بخش جنوب غربي ايران مركزي، عمدتاً از سنگهاي آتشفشاني وپيرو كلاستيكهاي وابسته به آن تشكيل يافته است، كه درامتداد نوار طويلي از سهند تابزمان وباپهناي تقريبي 150 كيلومتر، به موازات زون دگرگون شده سنندج – سيرجان قراردارد وبنام زون آتشفشاني سهند – بزمان يااروميه – دختر نيز ناميده ميشود، اين آتشفشانها عموماً به ترشيري تعلق دارند. درداخل اين زون آتشفشاني، تودههاي نفوذي متعددي بيرون زدهاند. سن وتركيب اين تودههاي نفوذي متفاوت است واكثراً به ترشيري تعلق دارند. (درويشزاده ، 1370).
شيب عمومي زمينها از شمال و شمالشرقي به جنوب و جنوبغربي است و هرچه كه از ارتفاعات دورتر مي شويم از شيب عمومي زمينها كاسته شده و دانه بندي خاكها نيز ريزتر مي شود .
منابع آبي
دشت كميجان از نظر وسعت و كيفيت خاك بعد از دشتهاي اراك و ساوه سومين دشت بزرگ استان مركزي است ، ولي متأسفانه كميجان منطقة پرآبي نيست و فاقد هرگونه جريان آب سطحي دائمي است و از نظر آب زراعي وابسته به آب چندين رشته قنات با آبدهي محدود بوده است .
ميزان كلي تخلية ساليانه از آبهاي زيرزميني در دشت كميجان 274 ميليون مترمكعب است كه از اين ميزان بخشي بوسيلة چشمه ها و بخشي نيز توسط قنوات داير و بخش عمدة آن از طريق چاههاي عميق و نيمه عميق تخليه ميگردند .
آخرين آمار واطلاعات در زمينه منابع آبي محدودة امور بررسي منابع آب كميجان بشرح زيربوده است.

تخليه ساليانهمترمكعب دبي لحظهاي ليتر درثانيه تعداد حلقه نوع چاه
120191400 9539 760 كشاورزي
278400 17 4 صنعتي
69300 35 3 شرب شهري
5959800 301 35 شرب روستايي
296267 14 5 ماده پنج
32633 -- 3 خدمات

بطوركلي 183 ميليون مترمكعب از آب زيرزميني توسطچاهها تخليه ميشود كه از بين آنها 433 حلقه چاه عميق و 1437 حلقه چاه دستي و نيمه عميق هستند .
بادها
متوسط سالانة فراواني هواي آرام در ايستگاه همدان 67 درصد است و تنها در 33 درصد موارد وزش باد مشاهده شده است . جهت وزش باد غالب در مقياس سالانه جنوبغربي بوده و 9/9/ درصد بادهاي مشاهده شده را شامل ميشود . ميانگين سرعت باد از 3/7 گره تا حداكثر 6/12 گره در اوايل بهار متفاوت بوده و ميانگين سالانه آن 4/10 گره ميباشد .
مراتع و پوشش گياهي
در اغلب ارتفاعاتي را كه بدليل زياد بودن شيب و يا فراواني سنگ امكان زراعت ديم و آبي ميسر نبود از زمينها بصورت مرتع استفاده ميشد و دامهاي خود را بصورت گله اي بر روي اين مراتع مي چراندند .